काठमाडाैं । बंगलादेशका राष्ट्रपति मोहम्मद शाहबुद्दीनले नोबेल पुरस्कार विजेता मोहम्मद युनुसलाई अन्तरिम सरकारको प्रमुखमा नियुक्त गरेका छन् । अध्यक्ष शाहबुद्दीन र विभेद विरोधी विद्यार्थी आन्दोलनका नेताहरुबीच भएको भेटमा उक्त निर्णय भएको बंगलादेशी सञ्चार माध्यमले बताएका छन् ।
बताइएअनुसार उक्त निर्णय भएकाे बैठकमा तीनै सेनाका प्रमुखको समेत उपस्थिति रहेको थियो । विभिन्न राजनीतिक दलसँगको छलफलपछि अन्तरिम सरकारका अन्य सदस्यको टुङ्गो लगाइने उल्लेख छ ।
युनुस हाल देशबाहिर छन् तर, उनले शेख हसिनाको शासन हटाउने निर्णयलाई देशको ‘दोस्रो स्वतन्त्रता’ भनेका छन् ।
को हुन् मोहम्मद युनुस ?
नोबेल पुरस्कार विजेता मुहम्मद युनुसलाई ‘गरिबमा सबैभन्दा गरिब बैंकर’ भनेर पनि चिनिन्छ। तर, शेख हसिनाले उनलाई पटक-पटक ‘रगत चुस्ने’ व्यक्ति भनेकी थिइन् ।
८३ वर्षीय युनुस हसिनाका चर्चित आलोचक र विरोधी हुन् । उनले शेख हसिनाको राजीनामालाई देशको ‘दोस्रो मुक्ति दिवस’ भनेका छन् ।
पेशाले अर्थशास्त्री र बैंकर, युनुसलाई गरीब मानिसहरू, विशेषगरी महिलाहरूलाई मद्दत गर्ने उद्देश्यका लागि माइक्रो क्रेडिटको प्रयोगको अग्रगामी रूपमा २००६ मा नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो। नोबेल शान्ति पुरस्कार समितिले युनुस र उनको ग्रामीण बैंकले तल्लो तहबाट आर्थिक र सामाजिक विकासको लागि गरेको प्रयासको प्रशंसा गरेको थियाे ।
के छ ग्रामीण बैंकको कथा ?
युनुसले साधारणतया ऋण लिन योग्य नहुने उद्यमीहरूलाई साना ऋण उपलब्ध गराउन सन् १९८३ मा ग्रामीण बैंकको स्थापना गरेका थिए। मानिसहरूलाई गरिबीबाट बाहिर निकाल्न बैंकको सफलताले अन्य देशहरूमा पनि यस्तै लघुवित्त प्रयासहरू निम्त्याएकाे बताइन्छ ।
युनुस र शेख हसिनाबीच के थियो विवाद ?
युनुस सन् २००८ मा समस्यामा परे, जब प्रधानमन्त्री शेख हसिनाको प्रशासनले उनीविरुद्ध शृंखलाबद्ध अनुसन्धान सुरु गरे। युनुसले यसअघि सन् २००७ मा राजनीतिक दल बनाउने घोषणा गरेका थिए । त्यतिबेला सेना समर्थित सरकारबाट देश चलिरहेको थियो । अनुसन्धानका क्रममा हसिनाले युनुसले ग्रामीण बैंकको प्रमुखको रूपमा आफ्नो कार्यकालमा गरीब ग्रामीण महिलाहरूबाट ऋण उठाउन बल र अन्य माध्यम प्रयोग गरेको आरोप लगाएको थियो।
तर, युनुसले आफूमाथि लागेको आरोप अस्वीकार गर्दै आएका छन् । हसिनाको सरकारले २०११ मा बैंकको गतिविधिको समीक्षा सुरु गर्यो र सरकारी सेवानिवृत्ति नियमहरू उल्लङ्घन गरेको आरोपमा युनुसलाई प्रबन्ध निर्देशकबाट हटायो।
सरकारी अनुमतिबिना पैसा लिएको आरोपमा २०१३ मा उनीमाथि मुद्दा चलाइएको थियो । यो रकममा उनको नोबेल पुरस्कार र किताबको रोयल्टी पनि समावेश थियो।
नोबेल पुरस्कार विजेतालाई जेल जाने खतरा कसरी ?
पछि उनले ग्रामीण टेलिकम लगायत आफूले बनाएका अन्य कम्पनीहरूमा पनि आरोपको सामना गरे। जुन देशको सबैभन्दा ठूलो मोबाइल फोन कम्पनी र नर्वेजियन टेलिकम कम्पनी टेलिनोरको सहायक कम्पनी ग्रामीणफोनको हिस्सा हो।
सन् २०२३ मा ग्रामीण टेलिकमका केही पूर्व कर्मचारीहरूले युनुसलाई उनीहरूको जागिरको फाइदा खोसेको आरोप लगाउँदै मुद्दा दायर गरेका थिए। जुन आरोप उनले अस्वीकार गरेका छन् ।
यस वर्षको सुरुमा, बंगलादेशको विशेष न्यायाधीशको अदालतले युनुस र अन्य १३ जनालाई २० लाख डलर घोटालाको मुद्दामा दोषी ठहर गरेको थियो। युनुसले आफूलाई निर्दोष घोषणा गरेका थिए र हाल यो मुद्दामा जमानतमा छन्। युनुसका समर्थकहरूले हसिनासँगको खराब सम्बन्धका कारण उनलाई निशाना बनाइएको बताएका छन्।
युनुसले ग्रामीण बैंकको प्रेरणा कहाँबाट पाए ?
युनुसको जन्म सन् १९४० मा बंगलादेशको बन्दरगाह सहर चटगाउँमा भएको थियो। उनले संयुक्त राज्य अमेरिकाको भान्डरबिल्ट विश्वविद्यालयबाट पीएचडी गरे र बंगलादेश फर्कनु अघि केही समय त्यहाँ पढाए।
सन् २००४ मा एसोसिएटेड प्रेससँगको अन्तर्वार्तामा युनुसले बाँसको शिल्प बुन्ने गरिब महिलालाई भेट्दा आफूलाई ग्रामीण बैंक स्थापना गर्न प्रेरित भएको बताएका थिए । उनी आफ्नो ऋण तिर्न संघर्ष गरिरहेकी थिइन् ।
युनेसले अन्तर्वार्तामा भनेका छन्, “मैले बुझ्न सकिन कि उनी यति सुन्दर चीजहरू बनाउँदै गर्दा कसरी गरिब हुन सक्छिन्।” एजेन्सीकाे सहयाेगमा
